Bazı dini sistemlerin, Mesih’in tanrısallığına nasıl yaklaştıklarını özetlemenin faydalı olacağına inanıyoruz. Bu konu üzerine daha ayrıntılı bir araştırma yapmak isteyenler, Josh McDowell ve Don Stewart’ın yazmış olduğu “Handbook of Today’s Religions” ( Günümüz Dünya Dinleri El Kitabı) serisine başvurabilirler.

Agnostik

“Agnostik” kelimesi, iki bileşik Grekçe kelimeden gelir. “A” olumsuzluk anlamı taşıyan “yok, hayır” anlamındadır. “Gnosis” kelimesi ise “bilgi” anlamına gelir. Agnostiğin tanımını şöyle yapabiliriz: Tanrı’nın var olup olmadığının bilinemeyeceğini iddia edenlere agnostik denir. Aynı şekilde, Mesih’in de Tanrı olup olmadığının bilinemeyeceğini iddia ederler.

Ateist

“Ateist” kelimesi de iki Grekçe kelimenin birleşminden türemiştir. Bunlar “yok, hayır” anlamına gelen “A” ve “Tanrı” anlamına gelen “theos” kelimeleridir. Ateistler Tanrı’nın olmadığına inanırlar.

Bahai

Bahai inancı, dünya tarihinde birçok dinin, insanları Tanrı’ya yönlendirmiş olduğunu öğretir. Tanrı başta İsa olmak üzere Buda’yı, Musa’yı, Krişna’yı, Zerdüşt’ü, Muhammed’i…v.b. kulanmıştır. Bahailer Baha’u’llah’ın Tanrı’nın günümüzdeki peygamberi olduğunu ileri sürerler.

Birlik (Üniter)

Bay ve Bayan Charles Fillmore tarafından kurulan Üniter Hıristiyanlık Okulu, Hıristiyan Bilim inancına yakındır. Kişisel olmadığına inanılan Tanrı, “Yaşam” veya “Tanrısal İlkedir.” Günah; olumsuz düşünce, İsa; insan ve Mesih ise tanrısal fikir olarak tanımlanır. Kutsal Kitab’a alegorik (benzetme) bir kitap olarak bakılır. Üniterlerin Metafizik Sözlüğü’ne göre, Kutsal Kitap gerçeği ve uygun düşünmeyi öğrenmek için yorumlanabilir.

Bilim Kilisesi

Bilim kilisesi, “birşeyin nasıl bilineceğini bilme bilimi” veya “uygulamalı din felsefesi” sloganlarıyla, Yahudi-Mesih İnancı geleneğinin dışında bir bilim kurgu dünyasına dayanmaktadır. Üçlübirlik veya Mesih’in tanrısallığı öğretişlerinin üzerinde durmaz. Bilim Kilisesi’nin kurucusu fantazi yazarı L. Ron Hubbard “Dianetik: Modern Bilim” (1950) adlı bir kitabında teorilerini ve terapi tekniklerini tanıtır. Hizmetlerini satmakta olan bilim kilisesinin kullandıkları kavramlar ve prosedürler için, az rastlanır ve kendilerine has kelimeleri vardır.

Budizm

Sidharta Gautama (Buda) tarafından bir felsefe olarak ortaya atılan Budizm, Buda’nın ölümünden iki yüz yıl kadar sonra, bazı izleyicilerinin onu tanrısallaştırmasıyla bir din haline gelmiştir. Buda, sadece bir öğretmen olmasına rağmen (Buda “aydınlanmış olan” demektir) kurtarıcı tanrı olarak tanıtılmıştır. Budistler, İsa’yı Buda’nın altında, bir ahlâk öğretmeni olarak görürler. Budistler Buda’ya dua ederler. Budizm’in temel Tanrısı kişisel değildir.

Birleştirilme Kilisesi (Mooniler)

Birleştirme Kilisesi (Mooniler olarak adlandırılırlar) Koreli Sun Myung Moon tarafından kurulmuştur. İsa’nın Tanrı değil, Tanrı oğlu olduğu söylenir. Birleştirme Kilisesi, İsa’nın yeryüzüne ruhsal kurtuluş getirdiğini, fakat görevini tamamlayamadan öldüğünü öğretir. Sun Myung Moon, yeryüzüne fiziksel kurtuluş getirecek olan ve İsa’nın yapmakta başarısız olduğu görevi yapacak olan yeni Mesih olarak görülür. Kutsal Ruh, Baba Tanrı’nın dişi benzeri olarak görülür.

Eckankar

Paul Twitchell tarafından temeli atılan “Eckankar” inancı, ruh yolculuğu bilimidir. Paul Twitchell bir “peygamber, şifacı, ruh seyahatçisi” olarak görülür. Eckankar inancı, Batı Hıristiyanlığı’nın ve doğu dinlerinin karışımından oluşur. Bahai inancı gibi, Tanrı’nın tanınmasını sağlayan temel dinlerin doğruluğunu öne sürer. Eckankar, Kutsal Ruh’un “Tanrısal Gerçeği” tanımamıza ve “Tanrı’yı kavramamıza” yardımcı olduğunu iddia eder. İsa’dan “Mesih bilincinde” olan bir insan olarak bahsedilir. Hinduizm’de olduğu gibi “Yüce Varlık” olan Sugmad’ın, kendisini usta (İsa gibi) şeklinde veya “guru” olarak gösterdiğine inanılır.

EST (Erhard Seminars Training–Erhard İlahiyat Eğitimi)

EST, günümüzde kendisine Werner Erhard denen John Paul Rosenberg tarafından başlatılmıştır. Yüksek ücretli öğretim merkezleri, insanların realite üzerine olan düşüncelerini değiştirmek üzere programlanmıştır. Hüküm bildiren herşey (“-dır, -dır” –est) doğrudur (İster iyi, ister kötü, ister yanlış olsun). Yanlış diye birşey yoktur (en azından kendi aklınızda). Herkes kendisinin tanrısıdır.

Hıristiyan Bilimciler

Mary Baker Eddy tarafından kurulan bu grup, Mesih’in sadece Tanrı’nın Oğlu olduğunu öne sürüp, Mesih’in tanrısallığını reddetmektedir. Hıristiyan Bilimciler “İsa’nın” insan olduğunu ve “Mesih’in ” ise şifa veren tanrısal bir düşünce olduğunu ileri sürerler.

Hare Krişna

Hare Krişna hareketinin temeli Hinduizm’e dayanır. Hare Krişna’nın Kutsal Kitabı, Hindistan’ın Vedik Edebiyatı’nın (Kutsal Yazılar) toplamıdır. Krişna “Yüce Tanrı’nın Kişiliğidir.” Krişna herşeyi bilir ve her sebebin sebebidir. Hinduizm’de de olduğu gibi, Krişna inancı da çok tanrılıdır. Dünyanın kişisel olmayan ruhu olan Brahma (“Tanrı’ya” derece olarak en yakın olan) en yüce Krişna varlığı olarak, kendisini milyonlarca tanrı şeklinde göstermiştir. Krişna’ya “Rab” olarak hitap edilir ve Krişna’ya inananlar ona, Rab olarak dua ederler. Çeşitli zamanlarda insan olarak görünmüş olduğuna inanılır (Buda’nın, Krişna’nın beden almış şekli olduğu söylenir). Mesih İnancı’nın Tanrı ve Mesih kavramlarına inanılmaz.

Hinduizm

Hinduizm, Hindistan’ın göçebe söz geleneği ve kutsal yazılarıdır (“Veda” adıyla anılır). Belirli bir kurucusu yoktur. Evrenin ardında dünyayı çevreleyen ruh olarak görülen Brahma, kendisini doğada olan fakat kişisel olmayan milyonlarca tanrıda gösterir. Her şeyi Brahma’nın bir parçası olarak gören (ağaçlar, v.b.) Hinduizm, panteist (çok tanrılı) bir dindir. İsa’nın, diğer kişilerden biraz daha fazla Brahma’nın özel bir görünümü olduğuna inanılar. Herkesin Brahma’dan ayrılmış ruhlar (atman) olduğuna inanılır. Hinduizm’e göre, yaşamın temel amacı Brahma’yla birleşmektir.

İ-Çing

İ-Çing, Değişimler Kitabı anlamına gelir. İ-Çing kitabının kullanımıyla, ruhsal yön arama yöntemi oldukça karmaşıktır. Köken olarak Çin kökenli olan İ-Çing, Mesih’in zamanından biraz öncesine kadar gelebilmiştir. Konfüçyanizm ve Taoizm üzerinde büyük bir etki yaratmıştır ve Doğu dinleri ve tarikatlarının yanısıra, belirli dini bağları bulunmayan gençler arasında da popüler olmaya başlamıştır.

İslâm

İslâm, tek Tanrı inancına sahip bir dindir. Taraftarları “Müslüman” olarak adlandırılır. Adem, Nuh, İbrahim, Musa v.b.’nın yanı sıra, İsa da peygamber olarak görülür. İsa’nın Yeni Antlaşma’daki açıklamaları, Müslümanlarca sahte veya tarihsel olarak geçersiz kabul edilir (örn. Çarmıhta İsa’nın değil, Yahuda İskaryot’un öldüğüne inanırlar). İslamiyet’in kurucusu olan Muhammed’in, Allah’ın en yüce peygamberi olduğuna inanılır.

Jainizm

Kurucusu Mahavira olan Jainizm, Hinduizm’den türemiş olan bir doğu dinidir. Yüce bir varlığa inanmaz. Kendisini dünya nimetlerinin zevklerinden çekmiş olan, şiddet taraftarı olmayan, içindeki olumsuz “karma”dan (ruha yapışmış olan kötülükler) kurtulmaya çalışan Mahavira, Jainislerce kurtarıcı olarak görülür. Jainistler kendilerini dünyaya bağlayan herşeyden ve tüm zevklerden dışlarlar.

Konfüçyanizm

Konfüçyüs’ün ardınca adlandırılan Konfüçyanizm, dinden çok bir Çin felsefesi ve politik bir sistemdir (fakat yine de dağlara, nehirlere, atalara…v.b. tapınmayı teşvik eder). Konfüçyanizm sisteminde “cennet” en yüksek ruhsal gerçektir ve “Tanrı” yerine kullanılır. Konfüçyanizm, toplumun tüm katmanlarında sevgi, barış, yumuşak huyluluk gibi ahlâki değerleri teşvik eden, hümanistik bir inançtır. Olağanüstü olaylara pek önem vermiyor gibi görünen Konfüçyanizm, Yahudi-Hıristiyan kavramı olan kişisel Tanrı anlayışını reddeder.

Mormonizm

Mormon kilisesi, Joseph Smith tarafından kurulmuştur. Ölümünden kısa bir süre sonra, yerine kimin geçeceği üzerine ayrılıklar çıkmıştır. Mormonlar olarak bilinen ana bedendeki inanlılar, Brigham Young’ı yeni önderleri olarak tanımışlardır. Mormonlar, birçok “Tanrılara” inanırlar. Tanrıların toplanmış olduğu bir konseyde, Tanrılardan biri olan Adem (Tekvin’in ikinci bölümündeki gibi) insan oldu. Adem, bu gezegenin Tanrısıdır. İsa’nın “Baba Tanrı” dediği kişi Adem’di (bkz. Journal of Discourses, Cilt. 1, sayfa 50, 51). Mormonlar, tüm insanların ölümcül halden önce varolduklarına inanırlar ve Tanrı olmak için ilk olarak yapılması gerekenin, et ve kemik şeklinde beden almak olduğuna inanırlar. Mormonlar, ölümlü bedeninden önce, İsa’nın Şeytan’ın kardeşi olduğunu ve birkaç karısının olduğunu öğretirler. Tanrı’nın Eski Antlaşma’da kullanılan iki adı, Elohim ve Yehova, ayrı Tanrılar olarak görülür.

New Age (Yeni Çağ) Hareketi

New Age (Yeni Çağ) Hareketi, birçok din, politika, sosyal organizasyon veya hiçbir “New Age” grubuyla bağlantısı olmayanların kullanmakta olduğu bir terimdir. Bu felsefenin ardınca giden bir çok kişi, bu felsefenin temellerinin farkında değildir. Bununla birlikte, New Age Hareketi’nin bir kolu, Nisan 1982’de dünya çapında birçok gazeteye, Mesih’in yeryüzünde olduğunu ve yakında kendisini göstereceğini belirten bir ilan vermiştir. New Age Hareketi’nin bu kolu, Dünya Ruhu’nun (Budizm kökenli bir kavram) dünya tarihinde kendisini dört kez göstermiş olduğuna ve beşinci kez beden alışının, (Lord Maitreya) yeryüzünde olduğuna ve kendisini göstermek için uygun zamanı beklediğine inanıyorlardı.

Son Günlerin Azizlerinin Yeniden Düzenlenmiş Kilisesi

Bu kilise ve Mormonlar, Joseph Smith tarafından kurulmuştur. Her iki kilise de Mormon kitabına bağlıdır (Mormonlar birkaç kitabı daha kutsal sayarlar). Joseph Smith’in ölümünden sonra, Mormon kolu Brigham Young’I, SGAYDK kolu ise Joseph Smith’in oğlunu izlemiştir. Joseph Smith’in oğlunu izleyenler daha tutucudurlar ve Joseph Smith’in Üçlübirliğe ve Mesih’in tanrısallığına inanmadığı açık olduğu halde, SGAYDK Mesih’in tanrısallığına ve Üçlübirliğe inanır. (Öldürülüşünden iki ay önceki bir konuşmasında Joseph Smith, bugün Mormanlar arasında kabul edilen, Baba’nın da İsa gibi bir insan olduğunu söylemiştir).

Sihizm

Nanak tarafından 1400’lerin sonlarına doğru kurulan Sihizm, Hinduizm’in bir koludur. Sihizm’e göre Tanrı şekilsizdir, bilinemez, yücedir ve tek güçtür. Hinduizm’in tersine Sihizm tek bir dindir ve Hinduizm’deki gibi birçok dini tapınış biçimi yoktur. Bununla birlikte, Hinduizm’de olduğu gibi, bireyin yaşam amacı Tanrı’yla bir olmaktır.

Spiritizm (Ruhçuluk)

Spiritizm, birçok ruhsal uygulamanın ve inancın geniş olarak sınıflandırılmış şeklidir (seanslar, falcılar, medyumlar, sihir, büyücülük, el falı okuyucuları, astrologlar, yıldız falcıları…v.b.). Bu gibi uygulamalar ve inançlar binlerce yıldır süregelmektedir. Ruhçulukla uğraşan kişiye göre, çoğunluğu (hepsi olmasa da) Mesih’in tanrısallığını reddeder. Kutsal Kitab’ın öğretişine göre, Tanrı’dan başka bişilerden veya şeylerden ruhsal yönlendirme arayanlar, kendilerini cinlere açmaktadırlar. Bu yüzden Kutsal Yazılar bu tür uygulamaları lânetlemektedir.

Şintoizm

Şintoizm, birçok tanrıya inanan bir Japon dinidir. Politik olarak Japonlar’ın yaşam biçimine bağlı olan Şintoizm, Budizm inançlarıyla uzlaşma içerisindedir (Şintoistler’in dini törenleri genellikle Budist rahiplerce yapılır). Şintoizm’in belirlenmiş dini inanç çizgisi yoktur, fakat Şintoizm birçok tarikata bölünmüştür.

Tanrı’nın Çocukları (Sevgi Ailesi)

Bu grup, takma adı Mo (Musa) olan ve peygamber olarak görülen David Brandt Berg tarafından kurulmuştur. Mo’nun, Mesih’in tanrısallığına inanıp inanmadığı yazılarında açıkça belirtilmemektedir.

Tanrısal Işık Misyonu

Guru Maharaj Ji tarafından kurulan bu hareket, Hindu kökenlidir. Bu öğretişe göre, Tanrı kendisini çeşitli büyük Ustalar aracılığıyla göstermiştir (İsa, Krişna, v.b.). Maharaj Ji, bugün insanları gerçeğin bilgisine ulaştıracak yeni Usta olarak görülür.

Tanrı’nın Radyo Kilisesi

Herbert W. Armstrong tarafından kurulan bu kilise, oğlu Garner Ted Armstron tarafından devam ettirilmiştir. Armstronglar, Mesih’in tanrısallığına inanırlar, fakat Kutsal Yazılar’ın belirttiği biçimin dışındadırlar. Onlara göre, bütün inanlılar ailesi Tanrı’yı oluşturur (“Öyleyse biz Tanrı olmalıyız!”). Üçlübirliğe inanmamaktadırlar.

Teosofi

Helena Balvatsky’nin başlattığı bu hareket, tüm dinlerin temelinin aynı olduğunu öğretir. Teosofi’ye göre ya kişisel olmayan bir Tanrı, ya da Tanrısal İlke temeldir. Tüm dinlerin amacı sonunda Tanrı’yla birleşmektir. Blavatsky’ye göre, Mesih Tanrısal İlke’ydi ve İsa ise insandı.

Transandantal Meditasyon (TM)

T.M. Maharişi Maheş Yogi tarafından kurulmuştur ve Hindu kökenlidir. TM, yüzeysel olarak bir dinden çok iç huzura, rahatlamaya, meditasyona ve psikolojik bütüntüğe önem veren bir felsefedir. Bununla birlikte TM’nin dini öğretişleri ve törenleri, tamamen Hinduizm’in Batı uygulamasıdır. Mesih’in iyi bir ahlâk öğretmeni olduğu görüşü hakimdir.

Üniteryanizm (Tanrı’nın Birliği Taraftarları)

Bir din olarak görülen Üniteryanizm, Tanrı’yı değil insanlığı, hümanizmi temel alır. Bu kilisenin Tanrı, İsa, kurtuluş, Kutsal Kitap veya diğer teolojik öğretişler üzerine belirgin bir iman bildirgeleri yoktur.

Uluslararası Yol (The Way International)

Dr. Victor Paul Wierwille tarafından kurulan Uluslararası Yol inancı, İsa’nın günahsız bir insan, Mesih, Kurtarıcı, Tanrı Oğlu olduğunu fakat Tanrı olmadığını öğretir. Bu inancın izleyicileri Mesih’in varoluştan önce varolduğunu ve sonsuzluğunu reddederler. İsa’nın varoluşunun, Meryem’in rahmine yerleştirilmesiyle gerçekleştiğini ileri sürerler. Mesih’in tanrısallığını ve Üçlübirliği reddeden diğer grupların tersine “Yol” üyeleri, Kutsal Kitab’ın yazınsal bir yorumuna sahip olduklarını iddia ederler. (Böyle olduğuna göre, Kutsal Kitab’ın içeriğine de açık olmalıdırlar). “Yol” Tanrı’nın kutsal olduğunu ve Tanrı’nın Ruh olduğunu öğretir, fakat onlara göre Kutsal Yazılar, Kutsal Ruh’tan (onlar “kutsal ruh” olarak yazarlar) bahsederken, Tanrı’nın verdiği ruhsal bir armağandan bahseder.

Yehova Şahitleri

Charles Taze Russell tarafından kurulan Yehova Şahitleri hareketi, Mesih’in varoluştan önce Tanrı tarafından yaratılmış bir “tanrı” olduğu ve Tanrı’nın Mesih aracılığıyla dünyayı yarattığı öğretilir. Yani, İsa’nın beden almış olan günahsız bir ruh (bir “tanrı”) olduğu öğretişi verilir. Yehova Şahitleri’nin, Mesih’in tanrısallığıyla ilgili görüşleri, İznik Konseyinde Mesih’in tanrısallığını reddeden Arius’un görüşlerine yakındır. Kutsal Ruh’un da Tanrı olduğu kabul edilmez. Yehova Şahitleri’ne göre sadece Yehova Tanrı’dır.

Yahudilik

Yahudilik yüzyıllar boyunca bir çok değişim geçirmiştir. Bir kişi, milletinden veya dininden dolayı Yahudi olabilir. Örneğin; bir kişi ateist veya agnostik olduğu halde, doğuştan Yahudi olabilir. Veya bir kişi doğuştan Yahudi olmadığı halde, Yahudi dinine geçip bir şekilde Yahudi olmuş olabilir. İlk Mesih İnanlıları Topluluğu, tamamen Yahudilerden oluşuyordu. Yahudilik ve Mesih İnancı bir birinden ayrı olamaz. İsa’ya, Mesih ve Rab olarak inanan birçok Yahudi (İbrani Mesih İnanlıları) Mesih İnanlısı mevcuttur. Yahudiler’in çoğunluğu, yüzyıllar boyunca İsa’nın Mesih olduğunu reddetmişlerdir. Küçük bir azınlık, Eski Antlaşma’yı tam olarak doğru kabul etmelerine rağmen, birçok Yahudi halâ İbrahim’in Tanrısına iman etmektedir. Bazı Yahudiler İsa’nın iyi niyetli bir kişi veya iyi bir öğretmen olduğunu söyler. Bunun yanısıra birçok Yahudi ise, İsa’nın insanları aldatan bir dolandırıcı olduğunu söyler.

Zen Budizm

Zen Budizm, bireyin meditasyon yoluyla Buda-doğasını ve realitesini keşfetmesidir. Zen Budizm, Budizm ve Taoizm’in karışımından oluşur. Budizm’de de olduğu gibi, tanrısallık doğayla nitelendirilir. Tanrı, herşeyde bulunan, bilinçsiz ve kişisel olmayan bir özdür. Zen Budizm’in üyeleri, sanata ve estetiğe değer verirler. İsa’nın iyi bir ahlâk öğretmeni olduğu söylenir.

Zenci Müslümanlar

Zenci Müslümanlar, politik ve ırksal ağırlıktaki Amerikan İslam hareketinin üyeleridirler. Birçok harekette olduğu gibi zaman içerisinde gelişme göstermiştirler. Mesih İnancına mensup bazı kişiler de bu hareketle özdeşleşerek, Mesih’in zenci olduğunu ileri sürmüşlerdir. Onlara göre İsa, Muhammed’den aşağı görülen Allah’ın bir peygamberi olmasının yanısıra, kesinlikle Tanrı değildi.

Zerdüştlük

Zerdüştlük, Hinduizm’de olduğu gibi Vedik geleneklerinden ve kutsal yazılarından ortaya çıkmıştır. Bu inancın kurucusu olan Zerdüşt, tek tanrı olan Ahura Mazda’ya (“Bilge Rab”) tapınmayı vurgular. Bu nedenle, bu inancın dış görünümü tek tanrılıdır. Zerdüştlük, insanların ruhları için rekabet eden kutsal bir ruhun ve kötü bir ruhun varlığına inanır.

NOTLAR 

BÖLÜM BİR

1. Bu gerçekleri daha ayrıntılı belgeleri incelemeden kabul etmekte zorlananların Josh

McDowell’ın yazmış olduğu “Evidence That Demands A Verdict” (Hüküm Gerektiren Kanıt) adlı kitabı okumalarını tavsiye ederiz.

2. Bu kitap boyunca bazı anahtar kelimelerin veya açıklamaların önemini belirtmek için italik harfler veya tırnak işaretleri kullandık. Yeni Antlaşma’dan aktarılan tümalıntılar “Yeni Yaşam Yayınları’nın İncil çevirisinden alınmıştır” (Basım: Ekim1994). Eski Antlaşmadan aktarılan alıntılar ise elimizde bulunan tek çeviri olan “Kitabı Mukaddes” çevirisinden alınmıştır (1989).

3. Robert Passantino, The Nature and Attributes of God, Costa Mesa, CA: CARIS, 1980,

4. Passantino, The Nature and Attributes of God, sayfa 3.

BÖLÜM İKİ

1. C.S. Lewis. “What Are We To Make of Jesus Christ?” The Grand Miracle: Essays from God in the Dock. New York: Ballantine, 1983, sayfa 113.

2. Moulton Howard Turner’ın üç ciltlik Grammar of the New Testament Greek adlı eserine, Grammatical Insights Into the Greek New Testament adlı eseriyle katkıda bulunan Nigel Turner’a göre, Edinburg, İskoçya: T.&T. Clark, 1965, sayfa 15.

3. Herbert C. Leupold, Exposition of Isaiah, Cilt. 1, Grand Rapids, MI: Baker Book House, 1968, sayfa 158.

4. Bruce M. Metzger, The Jehovah’s Witnesses and Jesus Christ, Princeton, New Jersey:

Theological Book Agency, 1953, sayfa 75.

5. F.F. Bruce, Answers to Questions, Grand Rapids: Zondervan, 1973, sayfa 66.

6. F.F. Bruce, The Deity of Christ, Manchester, England: Wright’s (Sandbach) Ltd., 1964,

sayfa 25, 26.

7. O.P. Hogg ve W.E. Vine, The Epistles to the Thessalonians, Fincastle, VA: Scripture

Truth Book Co., 1959, sayfa 24.

8. Lewis, Grand Miracle, sayfa 112

9. Lewis Sperry Chafer, Systematic Theology, Cilt. 5, Dallas: Dallas Seminary Press, 1948,

sayfa 23.

10. A.T. Robertson, Word Pictures in the New Testament, Cilt. 1, Nashville, TN: Broadman

Press, 1930, sayfa 268.

11. Robert Alan Cole, The Gospel According to St. Mark, Grand Rapids, MI: Erdmans,

1961, sayfa 67.

BÖLÜM ÜÇ
1. Mesih İnancı’nın görüşü tüm fiziksel varoluşu kutsal yapmaz. Panteizm’de (“Tanrı

herşeydir” ), Tanrı’nın yaratmış olduklarını yok edersek, Tanrı’yı yok etmiş oluruz

(Hindular’ın söylediği gibi eğer herşey illüzyon değilse). Bununla birlikte Hıristiyan

bakış açısına göre, Tanrı yaradılışın içindedir. (Benzer değildir). Brahma

inancında da (“dünya ruhu) Brahma yaradılışın içindedir. (Hinduların kutsal

yazıları olan Vedalara göre). Aralarında benzerlik olmasına rağmen birçok

farklılık bulunmaktadır.

2. Robert Passantino, The Nature and Attributes of Godı, Costa Mesa, CA: CARIS, 1980,

sayfa 6.

3. John F. Walvoord, Jesus Christ Our Lord, Chicago: Moody Press, 1969, sayfa. 29.

4. Thomas Schultz, “The Doctrine of the Person of Christ With an Emphasis Upon the

Hypostatic Union,” (theological diss., Dallas Theological Seminary, 1962) sayfa 194,

195.

5. Walvoord, Jesus Christ, sayfa 31.

6. Tanrı’nın Eski Antlaşma’daki görünüşünü daha iyi incelemek için Lewis Sperry Chafer’in

yazmış olduğu Systematic Theology (Sistematik Teoloji) adlı eserinin 5. cildini

okuyunuz (Dallas, Tex: Dallas Seminary Press, 1948), sayfa 31-33.

7. F.F. Bruce, The Deity of Christ, Manchester, England: Wright’s [Sandbach] LTD., 1964,

sayfa 25.

8. G. Campbell Morgan, The Gospel According To John, Old Tappan, NJ: Fleming H.

Revell Co., n.d., sayfa 161.

9. William Barclay, The Gospel of John, Cilt II, Philadelphia: Westminster Press, 1956,

sayfa 42, 43.

BÖLÜM DÖRT
1. C.S. Lewis, Mere Christianity (Temel Mesih İnancı), New York: MacMillan Publishing

Co., 1943, 1960 printing, sayfa. 56.

BÖLÜM BEŞ
1. Leon Morris, Studies in the Fourth Gospel, Grand Rapids, MI: Eerdmans Publishing Co.,

1969, sayfa 50.

2. E.E. Hengstenberg, Commentary on The Gospel of St. John, Minneapolis, MN: Klock and Klock Christian Publishers, 1865, sayfa 270.

3. C.K. Barrett, The Gospel According to St. John, Philadelphia, PA: Westminster Press,

1978, sayfa 256.

4. Joseph H. Thayer, New Thayer Greek-English Lexicon, Grand Rapids, MI: Zondervan

Publishing House, 1977, sayfa 665.

5. C.S. Lewis, Mere Chritianity (Temel Mesih İnancı), new York: MacMillan Publishing

Co., 1943, sayfa 65-66.

6. Strong’s Exhaustive Concordance, Nashville, TN: Abingdon Press, 1890, sayfa 73.

7. Donald Guthrie, New Testament Theology, Downers Grove: Inter-Varsity Press, 1981,

sayfa 275-278.

8. Gleason Archer, Encyclopedia of Bible Difficulties, Grand Rapids, MI: Zondervan

Publishing House, 1982, sayfa 323.

9. W.G.T. Shedd, Dogmatic Theology, Cilt I., İkinci Baskı, New York: Scribner, 1888,

sayfa 312-313.

10. Thomas Schultz, “The Doctrine of the Person of Christ With an Emphasis Upon the

Hypostatic Union” Dallas Theological Seminary, 1962), sayfa 182.

11. Loraine Boettner, Studies in Theology, Grand Rapids, MI: William V. Eerdmans, 1947,

sayfa 152, 153.

12. Schultz, “Christ,” sayfa 181.

BÖLÜM ALTI
1. Birçok Üniversite kütüphanesi Kilise Babalarının yazmış oldukları bu belgelerin

İngilizce çevirilerine sahiptir. Konu üzerinde daha ayrıntılı araştırma yapmak

isteyenler bu kaynaklara baş vurabilirler.

2. J.B. Lightfoot, “Epistle of Polycarp to the church at Philippi,” The Apostolic Fathers, Part

II, New York: Macmillan and Co., 1889, Cilt 2., No. 3, sayfa 476.

3. Edgar J. Goodspeed, The Apostolic Fathers: An American Translation, New York:

Harper & Row, 1950, sayra 85.

4. Lightfoot, Fathers, Cilt. 2, No. 2, sayfa 572.

5. ibid., sayfa 569.

6. Kirsopp Lake, çeviri., The Apostolic Father, Cilt 1, Cambridge, MA: Loeb Classical

Library, Harvard University Press, 1965 sayfa 173+.

7. John Weldon, “The Deity of Christ,” basılı olmayan araştırma yazısı.

8. Irenaeus, Cilt 1, 4. Kitap, Ante-Nicene Chrisian Library: Translations of the Writings of

the Fathers, Alexander Robers and James Donaldson, çeviri, Edinburgh, Scotland:

T.& T. Clark, 1869.

9. Daha ayrıntılı bir araştırma için bkz.Philip Schaff’ın History of the Christian Church

adlı eserinin II. ve III. Ciltleri, Grand Rapids, MI: Eerdman’s Pub., 1960

10. Mark Noll, “How Much of a God is Jesus?–The Nicene Creed,” HIS, Nov. ’74,

sayfa 6, 7.

11. A. H. Leitch, “Deity of Christ,” Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, Cilt 2,

Merrill C. Tinney, general editor, Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House,

1975, ikinci basım, 1977, sayfa 88.

BÖLÜM YEDİ
1. Arthur W. Pink, Exposition of the Gospel of John, Cilt 3, Swengel, PA: Bible Truth

Depot (I.C. Herendeen) 1945, sayfa 281, 282.

2. F.F. Bruce, The Deity of Christ, Manchester, England: Wright’s [Sandbach] LTD, 1964,

sayfa 24.

3. C.S. Lewis, Mere Christianity (Temel Mesih İnancı), New York: MacMillan Publishing

Co., 1943, 1960 printing, sayfa 138.

4. Lewis Sperry Chafer, Systematic Theology, Cilt 5, Dallas: Dallas Seminary Press, 1948,

sayfa 11, 12.

BÖLÜM SEKİZ
1. C.S. Lewis, They Stand Together: The Letters of C.S. Lewis to Arthur Greeves

(1914-1963), Walter Hooper, ed., New York: MacMillan, 1979, sayfa 503.

BÖKÜM DOKUZ
1. Josh McDowell’ın tanıklığı bu kitapta olduğu gibi aşağıdaki kitaplarda da

yayınlanmıştır. Bu kitapta yayınlanan tanıklığının bir kısmı aşağıdaki

kitaplardan aktarılmıştır.

Evidence That Demands A Verdict (Hüküm Gerektiren Kanıt) San Bernardino, CA:

Here’s Life Publishers, Inc., 1972, 1979, sayfa 104.

More Than a Carpenter (Marangozdan da Öte), Wheaton, IL: Tyndale House

Publishers, Inc., 1977, sayfa 25-34.

Resurrection Factor (Diriliş Faktörü), San Bernardino, CA: Here’s Life Publishers,

Inc., 1981, sayfa 115-119.